De eerste schriftelijke vermelding van een kermis in Deerlijk dateert van 1824, genoteerd in het Jaerboek van het gemeente Deerlyk. Dit betekent echter niet dat de kermis pas toen ontstaan is. Vlamingen zijn van nature uit feestvierders en we vermoeden dat deze vermakelijkheden al eeuwen bestonden.
Het Jaerboek geeft voor het eerst een korte beschrijving van de kermis: 28 September [1825], zynde Kermiswoensdag, had hier eene tal-en luysteryke schieting plaets, by dewelke onze gilde St Sebastiaen dry pryzen uytloofde. 1° Voor het grootste getal schutters van de zelve stad of gemeente, denwelke behaelt wierd door de handboogisten van Kortryk. Deezen prijs bestond in eenen zilveren eerschakel, hebbende voor opschrift “Talrykste genootschap. – Deerlyk 1825”. 2° Eenen dito eerpenning voor de verste afgelegen, ten minsten bestaende uyt vier mannen van dezelve stad of gemeente. Dezen prys wierd betwist door Wevelghem en Iseghem, welke beyde geloofden van dit gemeente verst afgelegen te zijn. Gevolgelyk wierd de geographique kaert der provincie gebruykt, volgens welke den prijs wierd toegewezen aen die van Wevelghem. 3° Eenen hespe met brood en verdere toebehoorten, ten behoeve der schutters die geene vogels afgeschooten nog gelost hadden. 16 schutters genooten gezaemelyk deezen prys.
In de verslagen van het schepencollege is er pas op 5 september 1850 een eerste melding van de kermis: Aenmerkende dat de jaerlijksche Kermis, op Zondag 29 dezer maend September zal aenvang nemen; Willende de zelfde allen mogelijken luister en aentrekkelijkheid bijzetten; Gezien het ontwerp van uitnoodiging tot eenen Peerdenloopstrijd, voorgesteld door het Ruitersgenootschap, gekend onder de benaming van Eerewacht, … Gezien de voorstellen van het Gilde van St Sebastiaen, tot het geven eenen schieting, alsook door het genootschap der Bosseniers [karabijnschutters]. … Besluit: De jaerlijksche Kermis zal op Zaterdag 28 September, om zes uren S’avond, en den zondag 29 der zelve maend ten 6 uren S’morgens, door het losbranden der Kanons en het luiden der klokken worden aengekondigd. …
Leon Defraeye schrijft: Volgens een oude aanplakbrief van 1875 kunnen wij het een en het ander vermelden over de feestelijkheden hier in gebruik in de gemeente. Toen was het drie weken kermis!
Kermisprogramma van 1875:
Zaterdag 25 sept.: om 6 uur klokgelui en losbranden van de kanons.
Zondag 26 sept.: om 3 uur peerdenloopstrijden op de plaats en om 9 uur vuurwerk.
Maandag 27 sept.: om 10 uur mastklimming op de plaats, 3 uur hondenloop aan de Snep, 4 uur peerdenloopstrijd tusschen de leden van peerdenloopen te Deerlijk en om 5 uur volksfeesten langs de kalsijde naar Harelbeke.
Dinsdag 28 sept.: des middags te 2 uur, gaaischieting op de pers van St-Sebastiaan Deerlijk, op de plaats.
Woensdag 29 sept.: jaar- en veemarkt op het dorp in de Hoogstraat en om 5 uur opstijgen van een luchtbal.
Donderdag 30 sept.: volksfeesten op den Asschendries met te 7 uur in den avond, concert-en kluchtspel gegeven door de maatschappij van Rhetorica in de herberg “Au Duc de Brabant” [nu slagerij “Den Dries”].
Zondag 3 okt.: feesten en vermakelijkheden in de Schoolstraat.
Maandag 4 okt.: vergadering van al de maatschappijen der gemeente in de herberg “De Ster” [nu bakkerij Hanssens] op de plaats. Kampstrijd met de krulbol en lutsebollen.
Zondag 10 okt.: gaaibolling in de herberg “De Zwaan” [rechterhoek Harelbeke-en Hoogstraat] langs de kalsijde naar Harelbeke.
Op kermismaandag heeft er in de Hoog-, Stations- en Harelbekestraat ook ezelskoers bestaan. De wijkkermis van de Stationsstraat had haar ontstaan en haar groei en bloei te danken aan het optreden van drukker Aloïs Deleersnyder.
Den Woensdag was er gewoonlijk koeifeeste, de runders werden gekeurd aan den kerkhofmuur der Hoogstraat. Dit bracht immer veel volk te been. Na het vervallen der ezelkoers heeft er eene paardenkoers bestaan in de dreef langs de Statiestraat, ook naderhand velokoers.
Andere vermakelijkheden waren: valiezekoers, waterringsteking, marbelkoers, enz. De marbelkoers bestond in het voorttrekken van een klomp waarin marbels lagen, de mededingers trokken de kloef vooruit door middel van een koord, de marbels hotsten eruit zoodat de looper ze gedurig moest oprapen en ze weer in de kloef leggen. Deze die eerst de eindpaal bereikte met het volledig getal marbels was overwinnaar.
Sedert den oorlog [1ste] was er ook reeds een triporteurkoers gegeven.
Het jaargetijde op Kermis-Maandag voor de overleden parochianen wordt het drukst bijgewoond, een duizendtal personen gaan alsdan ten offer.
Niet enkel op de Plaats was er kermis, ook de Statiewijk, de Belgiek, de Stuiverhoek (Molenhoek), de Seekershoek (deel van de Waregemstraat), Desselgemknok, Snephoek en Sint-Lodewijk hadden hun jaarlijkse feestelijkheden.
We kunnen dus besluiten dat de kermis in het Centrum zeker al 190 jaar bestaat.
Jan Vanoverberghe, coördinator Heemkring Dorp en Toren vzw – Deerlijk.